ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କ ରାଜଦାୟିତ୍ୱ ଓ ସାହିତ୍ୟ ସେବା

ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କ ସ୍ୱଳ୍ପ ଜୀବନ କାଳରେ ଘଟଣା କ୍ରମ ବଡ଼ ବିଚିତ୍ର । ଅଷ୍ଟାଦଶ ଶତଦ୍ଦୀରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ଯେତେବେଳେ ମୋଗଲ ଶାସନର ପତନ ଓ ମରହଟ୍ଟା ଶାସନର ଆଗମନ ହେଉଥାଏ ( ୧୭୫୧), ସେତେବେଳେ ଅଭିମନ୍ୟୁ ଙ୍କ ଜନ୍ମ ହୁଏ ୧୭୬୦ ମସିହାରେ । ସେହିପରି ଯେତେବେଳେ ମରହଟ୍ଟା ଶାସନର ପତନ ଅବଶ୍ୟମ୍ଭାବୀ ଓ ଇଂରେଜମାନେ ଶାସନ ଭାର ଦାୟିତ୍ୱ ନେଲେ ( ୧୮୦୩) ତା’ର ମାତ୍ର ୩ବର୍ଷ ଭିତରେ ଅଭିମନ୍ୟୁ ଙ୍କ ଦେହାନ୍ତ ହେଲା। ପ୍ରାୟ ଅର୍ଦ୍ଧଶତାବ୍ଦୀର ମରହଟ୍ଟା ଶାସନ (୧୭୫୧-୧୮୦୩) ଓଡ଼ିଶାକୁ ଅସ୍ତବ୍ୟସ୍ତ କରିପକାଇଥାଏ । ଯୁଦ୍ଧ, ହତ୍ୟା, ଲୁଣ୍ଠନ, ଆତଙ୍କ ଓ ଟିକସ ପାଇଁ ରାଜ୍ୟବାସୀ ମାନେ ହତାଶ ହୋଇପଡ଼ିଥାନ୍ତି । ଲୋକମାନେ ନିଜର ଘରେ ରହିବାକୁ ଶ୍ରେୟ ମଣୁଥାନ୍ତି । ଏଇ ସାମାଜିକ ପୃଷ୍ଠଭୂମିରେ ଅଭିମନ୍ୟୁଙ୍କ ଆବିର୍ଭାବ ଦେବପ୍ରେରିତ । ସମାଜରେ ବିଧର୍ମୀଙ୍କ ଠାରୁ ପ୍ରଜାମାନଙ୍କୁ ଦୂରେଇ ରଖିବା ଓ ରାଜ୍ୟରେ ଧର୍ମ ରକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ବୈଷ୍ଣବ କାବ୍ୟ କବିତା ଲେଖି ସମାଜକୁ ବାନ୍ଧି ରଖିବାର ଏଭଳି ପ୍ରୟାସ ଦେଶରେ ଖୁବ୍ କ୍ୱଚିତ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ ।

ବଙ୍ଗଳାର ଶାସକ ଅଲ୍ଲୀବର୍ଦି ଖାଁଙ୍କୁ ପରାସ୍ତ କରି ମରହଟ୍ଟା ଶାସକ ମାନେ ଓଡ଼ିଶାକୁ ୧୭୫୧ରେ ଅକ୍ତିଆର କଲେ । ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ହାତରେ ଶାସନ ଭାର ଅର୍ପଣ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମରହଟ୍ଟାମାନେ ରାଜ୍ୟରେ ଏକ ଶୃଙ୍ଖଳିତ ଶାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରଚଳନ କରିପାରିନଥିଲେ । ଏ କଥା ଡ଼ଃ ହରେକୃଷ୍ଣ ମହାତାବ୍ ତାଙ୍କ ଲିଖିତ ‘ଓଡ଼ିଶା ଇତିହାସ’ରେ ସୂଚନା ଦେଇଛନ୍ତି । ସେ ଲେଖିଛନ୍ତି ଯେ, ‘ ମରହଟ୍ଟା ଶାସନ କହିଲେ ଓଡ଼ିଶାରେ ଅତ୍ୟାଚାର ଏକ ପ୍ରତିଶବ୍ଦ ବୋଲି ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ । ଆଜି ସୁଦ୍ଧା ସେ ଶାସନର ଭୟ ଜନସୃତିରେ ଜୀବିତ ଅଛି । ଅର୍ଥ ଆହରଣ ପାଇଁ ଯେ ନିଷ୍ଠୁର ଅତ୍ୟାଚାର କରାଯାଉଥିଲା, ତାହା ଆଜିସୁଦ୍ଧା ଲୋକମୁଖରୁ ଶୁଣାଯାଏ’ । ମରହଟ୍ଟା ଶାସକମାନେ ଓଡ଼ିଶାର ଭାଷା ଓ ପରମ୍ପରା ଜାଣି ନଥିବାରୁ ପରୋକ୍ଷ ଶାସନରେ ବିଶ୍ୱାସ କରୁଥିଲେ । ଫଳରେ କ୍ଷମତା ଲୋଭ ଓ ସ୍ଵାର୍ଥ ପାଇଁ ଶାସନ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୁର୍ବଳ ଥିଲା । ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଓଡ଼ିଶାବାସୀ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଦୁର୍ଦ୍ଦିନରେ କାଳାତିପାତ କରୁଥିଲେ ।
ଅଭିମନ୍ୟୁଙ୍କ କବିତ୍ୱ ଉପରେ ନାନା ପ୍ରକାର ମତ ଶୁଣିବାକୁ ମିଳେ । ମାତ୍ର ଏ କଥା ସତ୍ୟ ଯେ, ତତ୍କାଳୀନ ଓଡ଼ିଶାର ସାମାଜିକ, ରାଜନୈତିକ ତଥା ସଂସ୍କୃତିକ ଅବକ୍ଷୟ ତାଙ୍କୁ ଅଧିକ ଆନ୍ଦୋଳିତ କରିଥିଲା । ଏଥିସହିତ ମାତ୍ର ୧୯ବର୍ଷ ବୟସରେ ପିତୃ ବିୟୋଗ ଚିନ୍ତାରେ ସେ ସଂସାର ପ୍ରତି ଉଦାସିନ ହୋଇପଡ଼ିଲେ ଓ ତାଙ୍କୁ ସାଂସାରିକ ମାୟା ମମତା ଓ ଲୋଭ ବାନ୍ଧି ପାରିଲା ନାହିଁ । ତେଣୁ ସେ ନିଜ ସାନଙ୍କ ଉପରେ ରାଜ ଦାୟିତ୍ବ ହସ୍ତାନ୍ତର କରି ଇଷ୍ଟଦେବ ଶ୍ରୀ ରାଧମୋହନଙ୍କ ଉପାସନାରେ ଓ ବୈଷ୍ଣବ ଧର୍ମି କାବ୍ୟ କବିତା ଲେଖିଲେ । ଏଥିପାଇଁ ସେ ନିଜର ଜନ୍ମସ୍ଥାନ ବାଲିଆରେ ୮୪ ଏକର ପରିମିତ ସ୍ଥାନରେ ୮୪କୋଷ ଆୟତନ ବୃନ୍ଦାବନର ପରିକଳ୍ପନା କରି ସେଥିରେ ରାଧାମାଧବ ବିଗ୍ରହ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କଲେ । ମୋଗଲ ଓ ମରହଟ୍ଟାଙ୍କ ଘନ ଘନ ଆକ୍ରମଣରେ ସାମନ୍ତମାନଙ୍କ ପାଖରେ ଶକ୍ତି ଓ ସାମର୍ଥ ନଥିଲା ତେଣୁ ସେମାନେ ନିଜ ଅଂଚଳରେ ପ୍ରଜାମାନଙ୍କ ଏକାଠି କରି ରଖିବାପାଇଁ କାବ୍ୟ କବିତା ରଚନା କରୁଥିଲେ । ଅଭିମନ୍ୟୁ ଜଣେ କେବଳ ରାଜା ଓ କବି ନଥିଲେ, ସେ ଜଣେ ଦେଶ ନାୟକ ଥିଲେ ତାଙ୍କର ଆବିର୍ଭାବ ଥିଲା ସମୟର ଆହ୍ୱାନ ଓ ସେ ସମୟ ଚାପରେ କେବଳ କାବ୍ୟ କବିତା ରଚନା କରିନାହାନ୍ତି ବରଂ ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଶାର ଅସ୍ତିତ୍ୱ ପରିଚିତି ପାଇଁ ରାସ୍ତା ଦେଖାଇଯାଇଛନ୍ତି । ତାଙ୍କର କାବ୍ୟ କବିତା ଓଡ଼ିଶାର ଭାଷା ସଙ୍କଟ ସମୟରେ ଓଡ଼ିଶାର ଆଶା ଆକାଙ୍ଖ୍ୟା କୁ ବାସ୍ତବତାର ରୂପ ଦେଇଛି । ଫକୀର ମୋହନ ସେନାପତି ଅଭିମନ୍ୟୁ ଙ୍କ ଭଳି କାଳଜୟୀ ସ୍ରଷ୍ଟା ମାନଙ୍କର କୃତିକୁ ନେଇ ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଶାର ମୂଳଦୁଆ ସୁଦୃଢ କରିପାରିଥିଲେ ।
ସିପାହୀବିଦ୍ରୋହ ପରେ ପରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ବଙ୍ଗାଳୀ ଭାଷାର ପ୍ରାଦୁର୍ଭାବ ବଢିଲା ତାର ଏକ ଜ୍ବଳନ୍ତ ନମୁନା ବାଲେଶ୍ୱର କାନ୍ତିଚନ୍ଦ୍ର ଭଟ୍ଟାଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କ “ଓଡ଼ିଆ ଏକ ଭାଷା ନଏ” । ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ଜନକ ଫକୀର ମୋହନ ସେନାପତିଙ୍କ ତତ୍‌ପରତା କାହାକୁ ବା ଅଜଣା । ଫକୀରମୋହନ ତାଙ୍କ ଅତ୍ମ ଆତ୍ମଜୀବନୀରେ ଅଭିମନ୍ୟୁଙ୍କ ଅବଦାନ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ସେ ଲେଖିଛନ୍ତି, “ ପୂଜ୍ୟପାଦ ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ , ମହାକବି ଉପେନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜ, କବିବର ଅଭିମନ୍ୟୁ ଓ ଦୀନକୃଷ୍ଣ ଦାସଙ୍କ ସ୍ୱର୍ଗଗତ ପବିତ୍ର ଅତ୍ମାମାନଙ୍କ ଉଦେଶ୍ୟରେ ଭକ୍ତି ପୂର୍ବକ ବାରମ୍ବାର ନମସ୍କାର କରୁଅଛି । ପ୍ରକୃତରେ ଏହି ମହାତ୍ମାଗଣ ଉତ୍କଳ – ସାହିତ୍ୟ ରକ୍ଷାକାରୀ ଅଟନ୍ତି ଏମାନଙ୍କ ରଚିତ ପୁସ୍ତକାବଳୀ ଉତ୍କଳଭାଷାର ମୂଳ ଦୁଆ ଅଟେ । ଯାବତ୍ ଉତ୍କଳ ଭାଷା ଥିବ, ତାବତ୍ ଏହି ମହାତ୍ମାମାନଙ୍କ ମହିମାନ୍ୱିତ ନାମ ଉତ୍କଳରେ ବିରାଜିତ ରହିଥିବ” । (ଫକୀର ମୋହନଙ୍କ ଆତ୍ମଚରିତ)
ସିପାହୀ ବିଦ୍ରୋହର ବର୍ଷ କେଇଟା ପରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ୧୮୬୬ ମସିହାରେ ନଅଙ୍କଦୁର୍ବିକ୍ଷ ଭୟାବହ ରୂପ ନେଲା । ରେଭେନ୍ସା ସାହେବ୍ ଅତ୍ୟନ୍ତ ମ୍ରିୟମାଣ ଓ ଆତ୍ମଗ୍ଲାନିରେ ଥାନ୍ତି। ଏତିକି ବେଳେ କାନ୍ତିଚନ୍ଦ୍ର ଭଟ୍ଟଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କ କଟାକ୍ଷ ଓ ଧମକ, ବାଲେଶ୍ୱରରେ ଜନ୍ ବିମ୍‌ସଙ୍କ ଜିଲ୍ଲାପାଳ ଦାୟତ୍ୱ ଗ୍ରହଣ, ଫକୀର ମୋହନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଓଡ଼ିଆ ଛାପାଖାନା ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଘଟଣାକୁ ଅଧିକ ଜଟିଳ କରିପକାଇଥାଏ । ଫକୀର ମୋହନଙ୍କ ମୁଣ୍ଡରେ ମଧ୍ୟଯୁଗ କବିମାନଙ୍କ ଲେଖା ମାନ ଆଶାର ସଂଚାର କଲା । ଭାଷାତତ୍ୱବିତ୍ ଭାବେ ବାଲେଶ୍ୱରର ଜିଲ୍ଲାପାଳ ଜନ୍ ବିମ୍‌ସଙ୍କ ପାଇଁ, କବି ମାନଙ୍କ ଲେଖା ପଢିବାପରେ କୌଣସି ସନ୍ଦେହର ଅବକାଶ ରହିଲା ନାହିଁ । ଫକିରମୋହନ ଓ ଜନ୍ ବିମ୍‌ସଙ୍କ ଉଦ୍ୟମରେ ରେଭେନ୍‌ସା ସାହେବ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାକୁ ବଂଚାଇ ରଖିଲେ ।
ମୋଗଲମାନେ ଓଡ଼ିଶାରେ ଧାର୍ମିକ ଅନୁଷ୍ଠାନମାନଙ୍କରେ ବ୍ୟାପକ କ୍ଷୟକ୍ଷତି କରିଥିଲାବେଳେ ମରହଟ୍ଟାମାନେ ଉଦାର ଥିଲେ। ମାତ୍ର ମରହଟ୍ଟାମାନେ ରାଜନୀତି ଓ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ବ୍ୟାପକ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ ଆଡ଼କୁ ଠେଲିଦେଇଥିଲେ । ଫଳରେ ପରିବାର ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଗାଁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସବୁଆଡ଼େ ଭୟ ଓ ଆତଙ୍କ ବାତାବରଣ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା । ଏହାକୁ ଚିତ୍ରଣ କରିବାକୁ ଯାଇ ଅଭିମନ୍ୟୁ ତାଙ୍କର ଅନନ୍ୟ କାବ୍ୟ ବିଦଗ୍ଧ ଚିନ୍ତାମଣି ରେ ଲେଖିଛନ୍ତି:
“ଘରେ ତ ବସିଲେ ସରେତ ଭାଇ ଅଚଳ ନିଧି,
ଉପାୟ ନ କଲେ କେ ପାଏ କାହିଁ କେଉଁ ସମୃଦ୍ଧି” । (ଛାନ୍ଦ ୧୩)

ଅଭିମନ୍ୟୁ ତାଙ୍କର ଏହି କାବ୍ୟ ଦ୍ଵାରା ସାରା ଓଡ଼ିଶାବାସୀଙ୍କୁ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଛନ୍ତି । କବି ଅଭିମନ୍ୟୁଙ୍କ ଦେଶପ୍ରେମର ପ୍ରମାଣ ତାଙ୍କ ସୁଯୋଗ୍ୟ ସନ୍ତାନ ରାମକୃଷ୍ଣ ସାମନ୍ତସିଂହାରଙ୍କ ଠାରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ୧୮୫୭ ମସିହାରେ ସିପାହି ବିଦ୍ରୋହ ବେଳେ ଶାସନରେ ଅତିଷ୍ଠ ହୋଇ ସାମନ୍ତମାନଙ୍କୁ ଏକାଠି କରି ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ବିରୋଧରେ ସଶସ୍ତ୍ର ବିଦ୍ରୋହ ଭାରତ ସ୍ୱାଧିନତା ସଂଗ୍ରାମର ଏକ ବିରଳ ଘଟଣା । ଆଜି ସ୍ୱାଧୀନ ଭାରତ ବର୍ଷରେ ଓଡ଼ିଶା ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ଜାହିର କରୁଥିବାବେଳେ ସାମାଜିକ ରାଜନୈତିକ ଦୁର୍ଦ୍ଦିନ ଦେଇ ଗତିକରୁଛି । ଏବେ ବି ଅଭିମନ୍ୟୁଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱ ଓ ଦିଗଦର୍ଶନ ଆମକୁ ବାଟ ଦେଖାଉଛି ।